Herstel omgeving Kuiperberg
De Kuiperberg en Ootmarsum zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Die verbindende factor kwam ook veel terug tijdens de afsluiting van het project “Herstel omgeving Kuiperberg” rondom en op deze markante plaats.
De verschillende sprekers namen het woord verbinden in de mond om er maar mee aan te tonen hoe mens, natuur, cultuur, historie en kunst op de Kuiperberg met elkaar verbonden zijn.
Gedeputeerde Hester Maij gaf het heel mooi aan: “Voor de provincie is dit herstelproject de Kuiperberg een voorbeeld geworden. Dat gaan we gebruiken om ook op andere plekken
in Overijssel dit verbindende aspect onder de aandacht te brengen. Ik voelde het gewoon tijdens onze wandeling door dit sprookjesachtige coulisselandschap rondom Ootmarsum. Op deze locatie weet men het landschap te behouden en te combineren met andere elementen, die elkaar alleen maar versterken. Iedereen, die daarbij betrokken is geweest, wil ik daarvoor hartelijk danken. Op deze prachtige Kuiperberg blijven we het verhaal vertellen over de geschiedenis van miljoenen jaren. Het mooie is ook dat dit nu zichtbaar is geworden en dat vele mensen nu en in de toekomst kunnen blijven genieten van deze bijzondere, historische locatie” complimenteert Hester Maij alle betrokkenen.
Ook waarnemend burgemeester Ineke Bakker kende lovende woorden en noemde ook de grondeigenaren, de familie Aarnink, Geerdink, Schutte en Ploeg voor hun bereidwilligheid om als particulieren in te stemmen met de procedures. “Het is een ingewikkeld proces geweest, maar met hulp van velen is hier iets unieks ontstaan” aldus de burgemeester.
Eerbetoon aan Chris Ploeg
Eén van de particuliere landeigenaren was Chris Ploeg. Daar waar een drietal jaar geleden nog de tennisbanen, ’n Kotten en de midgetgolfbaan lagen, is inmiddels natuur geworden. Dat ging niet over één nacht ijs. In 2012 kon de gemeente melden dat dit gedeelte teruggegeven werd aan de natuur. “Het is voor mij een hele bijzondere plek” vertelt Gerard Davina, de gemeentelijke kartrekker van dit Kuiperbergproject. “Ik heb 5
minuten gekregen om over 10 jaar werk te vertellen. Dit stuk grond waar we nu over uitkijken behoorde aan Chris Ploeg toe en met hem hebben we vele gesprekken gevoerd. Hij heeft de kracht gevonden en uiteindelijk onze visie gedeeld om het terug te geven aan de natuur. Ik heb veel respect gehad voor zijn argumenten en uiteindelijk ging hij overstag met de woorden ‘Kiek’n wat ’t word’. Helaas is Chris overleden en kan hij deze dag niet meer meemaken, maar met dit beeld van hem, gemaakt door kunstenares Desirée Groot Koerkamp, willen we hem de eer bewijzen, die hem toekomt” benadrukt Gerard Davina het belang van deze Ootmarsummer om dit gedeelte van de Kuiperberg onderdeel te laten uitmaken van het totale herstelplan.
Dochter Frederique Ploeg sprak vervolgens de aanwezigen toe: “ ‘n Kotten is opgeofferd aan de natuur. Ik heb er als kind prachtige herinneringen aan. Een balletje slaan op de mooiste midgetgolfbaan van Twente en daarna een ijsje eten op het terras. De tijden veranderen en dat besefte mijn vader ook. Deze omgeving is nu teruggebracht in haar oude allure. En dat heeft ook alles te maken met het Tukker zijn. Deze mensen willen niet op de voorgrond, kijken de kat uit de boom, zijn gastvrij en eerlijk en geloven in zichzelf. Daarnaast zijn ze trots op hun afkomst en met al deze goede eigenschappen en hun doorzettingsvermogen is hier toch iets heel moois ontstaan. Mijn vader was een Hagenaar, die een echte Tukker is geworden” vertelt een geëmotioneerde Frederique Ploeg.
Vervolgens onthult ze samen met interim burgemeester Ineke Bakker het prachtige portret van haar vader, die uitkijkt over zijn landgoed waar hij zo trots op was. ‘Kiek’n wat ’t word’, valt er te lezen naast zijn beeltenis. Zijn vrouw, dochter Frederique, verdere familieleden en de andere aanwezigen waren erg onder de indruk van dit bijzondere eerbetoon aan hun man en vader en aan de Ootmarsummer Chris Ploeg.
Op heel toepasselijke wijze liet Marian Oude Elberink haar nieuwe gedicht horen over de Kuiperberg en de woorden werden beelden op deze plek.
Fons Eijssink verbindt
Na het vervolgen van de wandeling stuitten de aanwezigen midden in het landschap op Fons Eijssink. Hij is één van de noabers en vertelde over het project ‘Terug naar de bron’: “Beste mensen, we zijn hier op een magnifieke plek. Als voorbereiding op deze bijeenkomst ben ik langs deze locatie gelopen. Een bosuil vergezelde me en was op zoek naar prooi en ik zocht planten. Ik stuitte op deze Bosbies. Een plantensoort, die zich hier in korte tijd opnieuw heeft ontwikkeld. Het is één van de gevolgen van dit herstelproject. Het mooie is dat de Latijnse naam Scirpus sylvaticus te maken heeft met harmonie, dus met verbinden” legt een enthousiaste Fons Eijssink uit.
“Er is de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het herstel van de uitzichten vanaf de Kuiperberg. Nu kunnen we oogsten, want de resultaten zijn al zichtbaar. De natuur komt terug, omdat wij als mensen deze omarmen en met liefde uitdragen. Deze plant heeft in feite een vergelijkbare structuur met de bakstenen van Scholten en ook hier is een verbinding zichtbaar. Dat is toch mooi dat op een dergelijke plek deze verbanden gelegd kunnen worden. Het is dan ook mijn wens dat we als mens geïnspireerd blijven worden door de natuur”.
Vervolgens overhandigde Fons Eijssink deze bosbies aan Desirée Groot Koerkamp, omdat zij in haar werken in de muur de historie heeft teruggebracht. “Haar werken staan heel dicht bij de natuur en zij vindt daar ook de inspiratie” is de heldere uitleg van Fons Eijssink.
De onthulling van de kunstwerken in en op de muur
Op het hoogste punt vond ook een ander hoogtepunt plaats en dat was de onthulling van de kunstwerken in de muur en ook bovenop de ‘Ootmarsumse wall’. Glaskunstenares Desirée Groot Koerkamp en beeldhouwer Berend Seiger hebben voor deze bijzondere kunstwerken gezorgd. Desirée creëerde de glazen panelen, die in de muur een plek hebben gevonden en een archeologische tijdlijn zichtbaar maakten.
Kinderen onthulden de glaspanelen en spraken per kunstwerk deze teksten uit:
- 35 miljoen jaar geleden, in het Tertiair. Twente lag in een ondiepe zee. Op de bodem ontstond een kleilaag waarin de resten van vele zeedieren bezonken. Er ontstonden fosforietknollen en zandlagen met fossielen. De haaientand is van een enorme haai.
- 200.000 jaar geleden, in het Saalien. In deze voorlaatste ijstijd werd er door landijsgletschers een diep dal uitgesleten en worden grondlagen zijwaarts opgedrukt tot stuwwallen. De Kuiperberg ligt op een van die stuwwallen.
- In een geologisch profiel is een opeenstapeling van tientallen meters dikke opgestuwde grondlagen te zien.
- 35.000 jaar geleden, in de laatste ijstijd; het Weichselien. De omgeving van de Kuiperberg was een koude steppe waarin mammoeten en Neanderthalers rondtrokken.
- Rond 1670 maakte Jacob Ruysdael hier de schetsen van het mooie uitzicht op Ootmarsum. In zijn atelier werden deze uitgewerkt tot een olieverfschilderij.
- Tot 1969 was er op de Kuiperberg de baksteenfabriek van B. J. Scholten. Het was een zogenaamde ´ringoven´. De miljoenen jaren oude tertiaire klei voor de bakstenen werd afgegraven uit diepe kleigaten. En zo ontstond de Kleikoel.
- In de eerste wereldoorlog was er een tekort aan kunstmest. Als vervanging werden fosforietknollen gedolven uit de oude tertiaire kleilagen op de Kuiperberg. De fabriek waarin deze werden verwerkt staat nog aan de Oldenzaalsestraat.
Voorzitter Nettie Aarnink van de Vereniging Heemkunde Ootmarsum liet weten dat van vroeger uit de schilder Jacob van Ruysdael geïnspireerd werd door de uitzichten vanaf de Kuiperberg.
Dat gold ook voor Dingeldein en vertegenwoordigers van de ANWB met als gevolg de plaatsing van de Oriënteertafel. “ANWB voorzitter Edo Bergsma onthulde bijna 100 jaar geleden, in 1926, dit uitzichtpunt. Onze Harry Hemmer gaf een tiental jaar geleden aan met zijn scherpe en alerte oog dat er van dit prachtige uitzicht, zoals Bergsma het beschreef, maar bitter weinig is overgebleven. Het was de eerste aanzet voor een omvangrijk herstelplan, waarbij landschapsarchitect André Bijkerk en Gerard Davina een hele belangrijke rol hebben gespeeld. Voeg daarbij diverse instanties, organisaties, bedrijven en particulieren en dan is het toch realiseerbaar om hier een ‘Gesammtkunstwerk’ te creëren waar we als Heemkunde bijzonder trots op zijn” verwoordt Nettie Aarnink haar gevoelens.
Lees hier de gehele toespraak.
En dan is er het moment van de onthulling. De kinderen van Desirée en John en een aantal neven en nichten hebben de plek ingenomen bij de panelen om daar de bijpassende zin uit te spreken. En dat gold ook voor het prachtige kunstwerk van Berend Seiger. De doeken worden verwijderd en dan zien de aanwezigen de kunstwerken één voor één voor hun ogen opdoemen.
Met het zonlicht, de lichtinval wordt het direct een adembenemend schouwspel waar iedereen volop van geniet. Het is een prachtige toevoeging geworden op de Kuiperberg ,dat naast al deze kunstwerken ook een infopaneel rijker is geworden om de historie nog beter in beeld te brengen.
Voor de gemeente en de Heemkunde Vereniging een prachtige kroon op het werk van jarenlange inspanning. En deze 21e juli, op prima wijze begeleid door ceremoniemeester Gerard Hassink, zal een onvergetelijke plek innemen voor alle betrokkenen. De vroegere uitzichten zijn niet alleen hersteld, maar er is ook met het oog op de toekomst en een knipoog naar het verleden een onuitwisbare verbinding aangelegd tussen alle elementen, die in en om Ootmarsum een belangrijke plek innemen. Daarover konden de genodigden na afloop onder het genot van een drankje en een hapje en de toepasselijke muziek van Frank en Sanne nog napraten met een hersteld vergezicht vanaf de Kuiperberg.
Met dank aan alle betrokkenen, kartrekkers, financiers en harde werkers.
Onderaan deze pagina staat een fotoalbum, dat een beeld van deze dag geeft.
Tekst: Peter Baanstra
Gedicht Marian oude Elberink
De stadsdichter Marian oude Elberink heeft voor deze gelegenheid een prachtig gedicht op de Kuiperberg voorgedragen:
Schilderij Marian oude Elberink – van der Aa
De Kuiperberg
Het hoogste punt in de omgeving, geeft een bijzondere beleving.
Boven de essen klimt een leeuwerik hoog en luid,
een torenvalkje stort zich op zijn buit
Het eeuwenoude kerkhof maakt ons stil en bedeesd, om wat vroeger is geweest.
Zerken met Hebreeuwse namen, gebeiteld in steen,
tonen stadsgenoten van voorheen
Bevangen door gedachten kijken we omhoog: hoge eiken vormen een hemelboog.
Als wachters, welbewust,
zelfs bewakend de stenen bank waarop Willem Wilmink rust
De watertoren robuust, sereen, toont ons Scholtens’ harde steen.
Gebakken uit vette zeeklei uit de kleikoel,
een indrukwekkende enge diepte, nu geworden tot een waterpoel
Arbeiders duwen hier geen kiepkar meer, slechts stilte kenmerkt nu de sfeer.
Zo lopen wij bedachtzaam rond,
op dit historisch stukje grond
De top van de Kuiperberg wordt bekroond, met het uitzicht dat het toont.
Dromend genieten we van wat het oog nu ziet,
een glooiende horizon tot over de grens, in een eindeloos verschiet
Wijd vormt zich het landschap naar beneden, rijkdom van het heden.
De Kuiperberg toont hier haar grootste schat:
in het dal beneden, een kleine stad
Een lieflijk stadje vol historie, behield haar karakter in volle glorie.
Haar erfgoed goed bewaard:
Ootmarsum, méér dan een plaatje op een ansichtkaart.
Marian, 21 juli 2017
Fotoalbum
Klik op de foto’s voor een grotere weergave.
Toespraak Nettie Aarnink
- Jacob van Ruisdael schilderde ‘het’ rond 1670
- Meester Bernink met zijn geologenbril op bestudeerde ‘het’ in 1916
- De ANWB erkende de toeristische potentie ‘ervan’ in 1922 en bekroonde het met een orienteertafel
- Gerhardus Aarnink, mijn grootvader, beschermde ‘het’: immers hij verkocht het stukje grond in 1926 onder diverse bepalingen aan de ANWB
- Onze streekhistoricus Dingeldein beschreef ‘het’ net na 2e WO in zijn boek het Land van de Dinkel en ik citeer: “De 70 meter hoge rug biedt wel een der heerlijkste panorama’s van Twente. Daar, aan de rand van het oeroude Jodenkerkhof, met zijn verweerde, vaak scheefgezakte grafstenen, overwoekerd door struikgewas en beschaduwd door knoestige eiken, is het goed, even stil te staan. Men ziet naar het Oosten en Zuiden; half Twente ligt aan uw voeten, met een stukje van Duitsland, waar aan de wazige einder het slot te Bentheim zichtbaar is…..etc. Einde citaat. De romantische foto op uw uitnodiging vonden we in zijn boek.
- De Rijksdienst voor de monumentenzorg wees ‘het’ aan als rijksmonument in 1999.
- Voormalig burgemeester Willeme zag ‘het’ ook in 2005 en wees op een uitermate geschikt landschap voor een wielerparcours tijdens een sponsorbijeenkomst voor NK wielerkampioenschap voor junioren
En Hemmer?
Onze Harrie Hemmer was erbij en hoorde hoe de heren van de NK wielrennen werden verleid maar Harrie dacht er het zijne van……….
‘Ik zie helemaal niets meer vanaf de ANWB-orienteertafel op de Kuiperberg’, dacht Harrie. Er immers nog maar een fractie van het oorspronkelijke fraaie uitzicht overgebleven. Daar moest nodig iets aan gebeuren. En jullie kennen hem: Harrie wet nog a van anpak’n.
Na overleg met zijn bestuurlijke companen van onze vereniging Heemkunde Ootmarsum en na enig historisch graaf en speurwerk stapte hij stoutmoedig naar het gemeentehuis. Met onder zijn arm een samengesteld document getiteld: “Met het oog op het uitzicht”.
Mevrouw de gedeputeerde, beste Hester,
Mevrouw de burgemeester, beste Ineke,
Geachte aanwezigen,
Ik heb het natuurlijk over het iconische karakter van de Kuiperberg en het fenomenale gezicht op Ootmarsum.
Ik neem u allen graag even terug naar de zondag van 25 juli 1926, ruim 90 jaar geleden. Edo Bergsma, voormalig burgemeester van Enschede en tevens voorzitter van de ANWB, hield een toespraak ter gelegenheid van de onthulling en ingebruikstelling van de orienteertafel op de Kuiperberg en ik citeer: “Wij staan op een van die plekjes vaderlandschen grond, die zoo vol waarde zijn, omdat zij hem, die er toeft, bijna altijd de genieting geeft van iets heel moois. Een genieting zonder wrangen bijsmaak, genot, dat zoo hoog en zoo schoon is als slechts de mooie, de rijke, de Goddelijke natuur ons geven kan. (…)
Dit stukje vaderlandsche grond is een plekje om er te denken en te dromen als men alleen er wijlt, (…) om dubbel er te bewonderen en dubbel er te genieten als men met velen er vertoeft (…)
Ik moge op dit ogenblik dit plekske grond namens de ANWB Toeristenbond voor Nederland, openstellen voor het algemeen, het toewijden aan wie de natuur bemint, het stellen onder de hoede van Ootmarsum’s bestuur en zijn burgemeester, het aanbevelen aan de zorg van heel de burgerij, grote en kleine, dier gemeente; ouden en jongen, zullen begrijpen, dat hier een parel is gehecht aan de kroon van hun oude, merkwaardige en eerbiedwaardige stad en tevens iets tot stand is gebracht, dat bijdragen kan tot hun welvaart en bloei.” Einde citaat van de oprichter van de ANWB, Edo Bergsma, uitgesproken in 1926 alhier.
Het scherpe en alerte oog van ons bestuurslid Hemmer in 2005 was het begin van een groter en breder herstelproject dat we vandaag, 12 jaar later, feestelijk gaan afsluiten. Het begon dus met een initiatief voor het herstellen van het fraaie uitzicht en de renovatie van de orienteertafel. Echter het groeide uit tot een omvangrijk herstelplan voor de omgeving van de Kuiperberg, een plan waarvoor landschapsarchitect André Bijkerk werd benaderd.
Het plan werd onderdeel van het Nationaal Landschap Noordoost Twente. Een mooier toeristisch visitekaartje is er niet. Veel overleg, veel belangstelling, veel informatieverstrekking maar ook veel participatie van de noabers en buurbewoners. Werken van onderop en vooral meebewegen met wensen van de omgeving.
Het is dan ook aan Gerard Davina te danken dat ideeën en initiatieven van bewoners daadwerkelijk werden vervlochten in het grotere planproject. Of het nu ging om bron- en beekherstel, aanleg van een landgoed, een monument voor Willem Wilmink of een padenplan….zolang het maar bijdroeg aan het herstel van de omgeving van de Kuiperberg. En steeds met oog voor kwaliteit en altijd op zoek naar samenwerking. Ook als het weer eens en nog eens tegen zat. Gerard, mijn complimenten voor je uithoudingsvermogen en doortastendheid.
Het herstelproject Kuiperberg is dan ook geen gewoon project meer.
Het is een integraal gesammtkunstwerk! geworden. Een gezamenlijk project van provincie Overijssel, de Noord oost Twente gemeenten, waterschap, ANWB, Vitens, Oversticht, Landschap Overijssel, de werkgroep Terug naar de Bron, buurtschapsraad Agelo, de stichting Natuur en Milieu, Heemkunde, Ben Morshuis Stichting en onze stadsdichter. En niet te vergeten de particuliere grondeigenaren en noabers. Vanuit vele invalshoeken werd er gewerkt: natuur/landschap, waterbeheer, archeologie, geschiedenis, cultuur, toerisme…. En dat geeft energie, maakt vrienden en genereert nieuwe ideeen.
Dit kan ik mooi illustreren met het idee om de aardkundige geschiedenis van de Kuiperberg te vatten in een kunstzinnige, educatieve tijdlijn. Wat en wie heb je nodig om een archeologische tijdlijn te maken en dit artistiek te verbeelden? Het Oversticht, Heemkunde, de gemeente, een paar kunstenaars, de regio archeoloog, een beeldhouwer……het duurt even, het schuurt, en dan met een paar doorzetters krijgt het vorm. Wat er dan nog moet komen is een heldere opdracht. Het resultaat gaan we zo dadelijk bekijken.
Maar behalve het resultaat telt ook wat ik de afgelopen maanden, weken en dagen heb gezien: veel mensen – betaald en vrijwillig – werkten hard en met veel plezier om deze plek nog mooier en toegankelijker te maken. De Kuiperberg is een nieuw verhaal, nieuwe vrienden en een archeologische tijdlijn met een paar prachtige vogels en roze rozen rijker.
Onze dank aan u allen voor uw bijdrage aan ons gesamtkunstwerk. U heeft hiermee samen met ons de Kuiperberg naar een hoger plan getild! Of zoals Edo Bergsma van de ANWB zijn toespraak eindigde in 1926 (….) “Zoo eindig ik met de wensch, dat, wat we hier deden, talloos velen tot hoog en edel genot moge zijn, …..in velergemoed iets moge doen trillen voor een schoonheid, die hoger en beter maakt”.
Mevrouw de gedeputeerde van landbouw, natuur en cultuur, aan u het woord.
Nettie, 21 juli 2017
Toespraak Frederique Ploeg
Kiek’n Wat ‘t Wod
Waar ooit de mooiste midgetgolfbaan van Twente en omstreken lag, is er niet meer.
’n Kotten is opgeofferd aan de natuur, om het landschap op de flanken van de Kuiperberg in de oude glorie ter herstellen.
Een stuk historie van Ootmarsum is hiermee verloren gegaan.
’n Kotten, een plek waar vele Ootmarsummers hun feestje vierden, konden midgetgolfen, tennissen en jeu de boulen.
Het raakte in verval de laatste jaren. De tennisbanen en de jeu de boule banen zijn verplaatst.
De midgetgolf blijft een mooie herinnering, waar ik met mijn oma vaak een spel speelden en een ijsje aten.
In 2012, kreeg mijn vader, Chris Ploeg van de gemeente een nieuw bestemmingsplan voor dit stuk grond. Met hulp van zijn groot moraal supporters, Jan Velthuis en mijn moeder, Tine Ploeg, konden ze verder.
In samenwerking met de gemeente en Heemkunde, kwam hierna de mogelijkheid, om dit landgoed in ere te herstellen. De Kuiperberg zou zijn oude allure terugkrijgen. Om dit te realiseren, moest er nog wel een en ander gesnoeid en geruimd worden….
Maar eens Kiek’n Wat ’t Wod zei mijn vader.
Een uitdrukking van een Tukker
Een Tukker vindt het niet erg om onderschat te worden.
Is bedachtzaam naar vreemden.
Kijkt de kat uit de boom.
Is vriendelijk en gastvrij als hij je eenmaal kent.
Laat zich niet snel gek maken door praatjes, opsmuk of ontij.
Zal het laten horen en voelen als hij onrecht ervaart, zonder erin te blijven steken, omdat hij in zichzelf gelooft en weet dat het lot een blinddoek draagt.
Hij is trots op zijn afkomst en schaamt zich daar niet voor, zonder de behoefte te voelen het van de daken te schreeuwen.
Hij weet echter ook wat het betekent om een klus te klaren en zijn inzet daaraan te geven….
Mijn vader, een Hagenaar die tukker is geworden, kijkt met trots en voldoening neer op hoe het er vandaag uit ziet.
Kiek’n Wat ’t Wod
Frederique, 21 juli 2017
 | Almelosestraat OT |
